منش زیبا از زبان خدا !
در وصف پیامبر اعظم صلوات الله علیه آورده اند که خلقش قرآن بود!
از امام على علیه السلام نقل شده که منظور از خلق عظیم در قرآن ادب قرآن است.[۱]
یعنی در منش و سلوک و رفتار و تعامل با مردم و عرصه زیست فردی و جمعی پیامبر تجسم قرآن بود.
در روایت دیگری آمده است که اخلاق پیامبر قرآن بود. "خلقه قرآن" [۲]
قرآن دعوت به انفاق و ایثار از آنچه مورد علاقه و دوست داشتنی است می‌‌کند.
"لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ"
اهل بیت علیهم السلام نیز که از شعاع وجودی حضرتش هستند و از کمل تربیت یافته‌گان مکتب نبوی‌اند،چنین بوده‌اند.
از تجلیات این صفت و خصائص اهل بیت علیهم السلام که قرآن خود به تعظیم آن سخن گفته است از حضرت فاطمه زهرا سلام الله‌علیها و امام امیر مؤمنان و حسنین علیهم السلام نسبت به مسکین و یتیم و اسیری بود که در سه شب هنگام افطار به در خانه شان آمده و غذایی طلب کردند و ایشان چنان به کرامت و بزرگی برخورد کردند، که خداوند آن را به عنوان منش و سلوک زیبای شان به رخ جهان می‌کشد. آن روزه دارانی که هنگامه افطار گرسنه بر سر سفره ای کوچک اما با عظمت نشسته اند و با صدای نیازمندی همه قوت و طعام خویش را نه به جهت برانگیختگی احساسی بلکه به خاطر امر عظیمی که آن شراره عشق حق بود به آنان بخشیدند.
جلوه‌های زیبای این بخشش در آن است که:
اولا به خاطر عشق و حب به خداوند چنین کرده‌اند
"وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا"
ثانیا آن را بهره‌‌ای از فیض منبسط الهیy می‌دانستند و متوقع جبران عمل شان و حتی متوقع تشکر دریافت کنندگان خیرات‌شان هم نبودند !
"إِنَّمَا نُطۡعِمُكُمۡ لِوَجۡهِ ٱللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمۡ جَزَآءٗ وَلَا شُكُورًا"
وجه الله در این آیه شریفه به معنای فیض و عنایت گسترده الهی است.
چنانچه علامه طباطبایی رضوان الله تعالی علیه در المیزان در تفسیر این آیه شریفه می‌نویسد:
" وجه خداى تعالى عبارت است از صفات فعلى خداى تعالى، صفات كريمه‌اى كه افاضه خير بر خلق و خلقت و تدبير و رزق آنها، و يا به عبارت جامع‌تر رحمت عامه او كه قوام تمامى موجودات بدان است، از آن صفات نشات مى‌گيرد."
ثالثا، در اعطا و بخشش هیچ نگفتند و حتی نگفتند ما هیچ طلب و توقعی نداریم!
فقط به عشق حق اطعام کردند. و لذا آورده اند که این عبارات که در سوره انسان بیان شده است، کلمات این بزرگواران نیست که فرموده باشند :
لانرید منکم جزاء و لا شکورا، بلکه خداوند چون از این رفتارشان به نهایت خشنود بودند، چنین از ضمیرشان را به تصویر می کشند و در کلام می آورند. چنانچه امام صادق علیه السلام فرمودند:
وَاللَّهِ مَا قَالُوا هَذَا لَهُمْ وَ لَکِنَّهُمْ أَضْمَرُوهُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَأَخْبَرَ اللَّهُ بِإِضْمَارِهِمْ یَقُولُونَ لَا نُرِیدُ جَزَاءً تُکَافُونَنَا بِهِ وَ لَا شُکُوراً تُثْنُونَ عَلَیْنَا بِهِ وَ لَکِنْ إِنَّمَا أَطْعَمْنَاکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ وَ طَلَبِ ثَوَابِه.[۳]
امام صادق علیه السلام: به خدا این جمله را آنها به زبان نیاوردند ولی در دل داشتند و خدا از آن خبر داد. گویند: «چیزی در عوض از شما نمی‌خواهیم و نمی‌خواهیم که قدردانی کنید. تنها برای رضای خدا به شما اطعام کردیم و ثواب او را خواهیم».
این اوج دلداگی اهل خانه‌ای است که بانویی بزرگ آن و پدر و فرزندانش چنین بزرگ‌منشانه و کریمانه به هستی می نگرند و حتی در مقابل اوج ایثار و گذشت از همه آنچه که خود بدان نیازمند بودند، به محتاجان نا‌آشنا می‌بخشند بدون آن که حتی بگویند به تشکر و قدردانی شما هم‌نیاز نداریم و بر زبان آورند که هیچ طلب و تقاضایی از شما نداریم !
چون خود شائبه منت داشت و مهم‌تر برای خود چیزی و ملکیت و حقی در مقابل فیوضات بی‌کران خداوندی و نعمت های الهی تصور نمی‌کردند و سفره‌ای در مقابل مائده گسترده و بی انتهای حضرت حق
نمی‌دیدند تا برچیدن آن برای خلق خدا را بزرگ ببینند!
جان شان لبریز از عشق به کسی بود که ایشان را به خلق او که عیال اویند، بر‌انگیخت.
درجان‌شان و همه وجودشان چنین بودند که برای کسی و از سفره کسی دادیم که او خود مقصد و غایت است و مالک این سفره و نان و طعام است و هرچه در عالم هست تجلی فیض او و عطای اوست. لذا آن پیر عارف و فرزانه، امام خمینی فرمود:
ایثار در عمل اولیای الهی صدق نمی‌کند.ایثار به کسی و عملی گفته می‌شود که خودی بیند نه از آن کسی که جز خدا نبیند و خودی نمی بیند تا بگوید از خود و مال خود و فرزند خود بخشیدم !
● این ایام در سوگ بانویی نشسته ایم که خداوند یکی از منش‌های زیبای او و خانه و خاندان بزرگش را چنین زیبا به تصویر می‌کشد که هر آنچه داشتند و با عشق و محبت و رضایت و ابتهاج درونی و در کمال نشاط و بشاشت بیرونی به اهل نیاز بخشیدند و چشم و زبان و دل به انتظار واکنش آن بندگان نگشوده و باز نکرده و گرو نگذاشتند!
اگر بخواهیم قله انسان قرآن و انسان تراز اسلام را به تصویر بکشیم این نیکوترین تصویر و منظریست که خداوند در کتاب مقدسش ارائه کرده اند.
◇حمید احمدی
آبادان،۲۳ آذر ۱۴۰۲
●منابع:
۱ ـ اسماعیل‌بن کثیر دمشقى، تفسیر القرآن العظیم، ج ۸، ص ۲۰۷.
۲-مصطفى زحیلى، التفسیرالمنیر، ج ۲۹، ص ۴۵.
ـ محمّدبن على قرطبى، الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۹، ص ۲۳۷.
۳-تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۲۵۴
بحارالأنوار، ج۶۷، ص۲۲۶
والأمالی للصدوق، ص۲۶۰