لطائف قرآنی (۱۰)
● به مَلِک پناه میبریم!
در سوره ناس که آخرین سوره در قرآن کریم باشد، سه استعاذه به توالی هم بیان شده است که رغم تکرار ظاهری استعاذه، هر یک معنا و پیام خاصی به همراه دارد، از پناه بردن به رَبّ و مَلک و اِله.
یکی از لطائف این استعاذه‌ها و پناه جستن‌ها آن باشد که در قرائت مَلِک همانند سوره حمد به دو وجه یعنی مَلِک و مالِک جایز نباشد و فقط مَلِک یعنی سلطان، پادشاه و حاکم روا باشد. چون آدمی نیازمند آن باشد که در حال احساس ضعف در مقابل عوامل وسوسه انگیز درونی و بیرونی و موانع و خطرات به پناه‌گاه مستحکم و سلطه‌‌ای قدرتمند و مقتدر برای نجات، پناه بَرد تا با این احساس و تصویر ذهنی در داشتن چنین مأوا و پناه‌گاهی که حاکم بر جهان است بر یأس و درماندگی‌اش فائق گردد. لذا در این سوره فقط قرائت به "مَلک الناس" وارد شده است. یعنی قرآن تعلیم نموده به پناه جُستن به یکی از تجلیات اسم اعظم الهی که تجلی سلطه و قدرت و حاکمیت بر هستی است.
هُوَ ٱللَّهُ ٱلَّذِي لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡمَلِكُ ٱلۡقُدُّوسُ ٱلسَّلَٰمُ ٱلۡمُؤۡمِنُ ٱلۡمُهَيۡمِنُ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡجَبَّارُ ٱلۡمُتَكَبِّرُۚ سُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ عَمَّا يُشۡرِكُونَ
این رهیافت و نگاه، به بنده دچار و در معرض وسوسه‌ها و هواها، به پشتوانه و پناهی مستحکم، اطمینان و بشارت می‌دهد و او را به ایستادگی و تلاش ترغیب و امیدوار می‌کند. از برای بنده مضطر و پناه‌جو صرف صاحب و مالک بودن کفایت نکند. او به قدرتش چشم دارد، لذا امر شده که بگوییم: به کسی پناه میبریم که او مَلِک، سلطان و حاکم ناس است و این خود احساس قدرت و دلگرمی است برای عبد در برابر خطرات مهلک نفس. چنان‌چه ظرایف دیگری در پناه بردن به دو نام دیگر حضرت حق‌تعالی نهفته باشد.
از این رو در این سوره قرائت به وجه دیگر که مالک باشد وارد نشده ولی در سوره حمد هم ملک و هم مالک را جایز و روا دانستند و مالک را اهل علم و فقها مُرجَّح دانستند، چون در قیامت که یوم‌الجمع است، عرصه بروز و تجلی تام مالکیت و سلطنت خداوند است.
به مجمعی که درآیند شاهدان دو عالم
نظر به سوی تو دارم غلام روی تو باشم.
- حمید احمدی
- یازدهم اردیبهشت۱۴۰۴