وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَىٰ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا( اسراء ۷۹)
------------------
- رمضان ششم- "دعا و عبادت در شب"
امام علی‌علیه‌السلام:
أَمَّا اللَّیْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِینَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ یُرَتِّلُونَهَا تَرْتِیلًا.۱
در ادبیات عرفانی ما متأثر از آموزهای قرآن کریم انس باخداوند در شب دست‌مایه‌ی بسیاری از مسائل عمیق معرفتی و معنوی در میان عرفا و اولیای الهی بوده است. ابوسعید ابوالخیر می‌گوید:
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند
گِرد در و بام دوست پرواز کنند
هرجا که دری بود به شب در بندند
الا در دوست که شب باز کنند.
همه درها شب‌ها بسته می‌شود الا در خانه دوست و معشوق که بر روی عاشقان گشوده است.
مصلح الدین حافظ شیرازی شب‌زنده‌داری و مناجات سحرگاهان را نشان عشق به معشوق حقیقی می‌داند و می‌گوید:
پیرهن چاک و غزل خوان و صراحی در دست
نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نیم شب
دوش به بالین من آمد بنشست
سر فرا گوش من آورد به آواز حزین
گفت ای عاشق دیرینه من خوابت هست؟
آدمی در نیمه شب، در تاریکی هستی همچون یونس نبی در شکم نهنگ، باید خداوند را بخواند و رهایی طلبد تا به لطف حق نجات یابد.
"فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَک إِنِّی کنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»۲
حافظ در سروده‌ای رمز موفقیت آدمی را در چهار چیز می‌داند؛ آنجا که می‌گوید:
ســوز دل، اشـک روان، آه‌ســحـر، نـالـه شـب
ایــن هـمـــه از نـظـــر لـطـــف شـــمـا مـی‌بــیــنــم.
دست‌یابی به این امور را نیز از لطف حق می‌داند.
آدمی در نیمه شب و در تاریکی‌ها همچون یونس نبی در شکم نهنگ، باید خداوند را بخواند و عبادت کند، به هر زبان و شکل و قالبی فقط او را بخواند،خواندنی برای جمال دوست!
صد گونه نماز است و رکوع است و سجود
آن را که جمال دوست باشد محراب۳
"الهم انی اسئلک من جمالک کله"۴
خداوند سبحان مقام محمود که مقام شفاعت باشد را به پیامبرش رهاورد شب‌زنده‌داری و عبادت شبانه می‌داند که خود مبین معنای عظیم انس با خداوند و عبادت درسحرگاهان و شب است." عَسی اَن یَبعَثَکَ مقاماً محموداً"
از دیگر سو، خواندن و انس با محبوب ازلی امید و ایمان را بشارت می‌دهد و شادی‌زا و نشاط آفرین است لذا اهل عبادت شبانگاهی و سحرگاهان در صبح که دوباره وارد روشنایی می‌شوند، آفریدگار را شکر گزارند و اهل علم و اندیشه، نیکی به خلق و بردباری باشند و با یاد و نام خداوند از اندوه و غم خویش را برهانند و با شادابی و نشاط در تلاش باشند و از بازگشت میان خلق و صحنه کار و تلاش شادمان باشند و آن را از لطف و عنایت حق می‌دانند و بر آن شاکرند.
چنان‌چه امیر مؤمنان علی علیه‌السلام فرمودند:
يُصْبِحُ وَ هَمُّهُ الذِّكْرُ يَبِيتُ حَذِراً وَ يُصْبِحُ فَرِحاً حَذِراً لِمَا حُذِّرَ مِنَ الْغَفْلَةِ وَ فَرِحاً بِمَا أَصَابَ مِنَ الْفَضْلِ وَ الرَّحْمَةِ۵
حضرت امیر علیه السلام خود با شب مأنوس بود و شب با او هم راز و انس خاص داشت.
چه زیبا سروده است مرحوم شهریار :
علی آن شیر خدا شاه عرب
الفتی داشته با این دل شب
شب ز اسرار علی آگاه است
دل شب محرم سرّالله است
شب علی دید و به نزدیکی دید
گر چه او نیز به تاریکی دید
شب شنیده‌ست مناجات علی
جوشش چشمه عشق ازلی
فجر تا سینه‌ی آفاق شکافت
چشم بیدار علی خفته نیافت
- حمید احمدی حاجیکلائی
- ۱۴ رمضان ۱۴۴۶
- ------------------
- ۱- نهج‌البلاغه، خطبه متقین
- ۲-انبیاء، ۸۷
- ۳- دیوان شمس، رباعیات، رباعی ۸۱
- ۴- دعای سحر ماه رمضان
- ۵- نهج‌البلاغه، خطبه متقین