امام حسن عسکری علیه‌السلام پایه گذار نهضت تدوین و تألیف کتاب!
به مناسبت ۲۴آبان روز کتاب.
● سامان یافتن نهاد مالی و نفوذ سیاسی زیدیان در دوره امامت "امام عسکری علیه السلام" و گسترش برخی جریان های انحرافی و توسعه بنایی که" امام هادی علیه السلام" در کتابت گذاشته بودند،امام عسکری علیه السلام، بنیان گذار جریانی شدند که می‌توان آن را نهضت تولید کتاب و آثار علمی و تدوین متون در حوزه های مختلف دانست.
امام علیه السلام برای در امان ماندن شیعیان از اندیشه های انحرافی و صیانت و انتقال تراث ارزشمند فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام ، عالمان و اندیشمندان را به نگارش کتاب و تدوین علوم و معارف ترغیب و از مؤلفان حمایت کردند. همانند جناب "محمد بن خالد برقی" از برجستگان شیعی که آثاری را تألیف نمود وفرزند او جناب "احمد برقی " که از یاران امام عسکری علیه السلام است، کتاب "المحاسن" را تألیف کرد که دايره المعارفی از احادیث امامان شیعه بود که امروز تنها بخشی از آن باقی مانده است. وی اثر دیگری به نام "التبیان فی الاخبار البلدان" در جغرافیای تاریخی جهان اسلام تألیف کرده است.
یکی دیگر از مؤلفان بزرگ در دوره امام عسکری علیه السلام، "حسین بن‌اشکیب سمرقندی" است که مدتی در قم خادم حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام بود. او کتاب‌های بسیاری تألیف کرده است. از جمله آنها "الرد علی الزیدیه" می باشد.
از دیگر اصحاب امام عسکری علیه السلام "حسن بن موسی خشاب" است. وی نیز صاحب آثاری است که از جمله "الرد علی‌الواقفیه" است.
" ابوعبدالله محمد بن علی بن حمزه علوی شریف "، از شاعران، ادیبان و محدثان است و کتاب هایی تألیف کرد. واز دیگر یاران حضرت که دارای آثار و تألیف های فراوانی است
فضل بن شاذان است که
از جمله آنها "اثبات الرجعة" "اربع مسائل فی الامامیة"، "الرد علی الباطنیة و القرامطة"، "حدوث العالم" است. همچنین کتاب الایضاح فی الرد علی سائر الفرق از اوست.
احمد بن ادریس قمی معروف به معلم، از دیگر اصحاب و یاران امام عسکری علیه‌السلام به‌شمار می‌رود که کتابی تالیف کرده و از او ثبت شده است .او فقیهی مورد اعتماد شیعه بود که روایات زیادی نقل کرده و دارای اثری به نام "نوادر" بوده است.
علاوه بر حوزه کلام و حدیث، حوزه تاریخ نیز مورد توجه عالمان شیعی قرار گرفت و آثار متعددی در این حوزه نیز تألیف گشت . همانند "بودق بوشنجانی" که کتاب "یوم و لیله" را نوشت و به امام عسکری تقدیم کرد.
او در این خصوص می گوید:
"من در حالی که کتاب یوم و لیله را همراه داشتم به سامرا رفته و به محضر ابومحمد (علیه السّلام) شرفیاب شدم، کتاب را به آن حضرت نشان داده، گفتم: فدایت شوم این کتاب را ببینید. امام(علیه السّلام) در حالی که ورق به ورق آن را می دید، فرمود: صحیح است، سزاوار است به آن عمل شود".
یا کتاب "اسماء الجبال و المیاه و الادویه " از "احمد بن ابراهیم بن اسماعیل" که در دانش جغرافیا تألیف شد. و یا آثاری در ادبیات را از اصحاب امام علیه السلام داریم.
این تألیف‌ها پایه گذار نهضت تولید کتاب و آثار مکتوب شد که در عصر بعدی، آثار ارزنده ای را در پی داشت. آثاری از عالمان بزرگی همانند "جناب شیخ صدوق" و جناب "ثقه الاسلام کلینی"، که میراث دار مبانی علوم حقوقی ، فقهی ، اخلاقی، و کلامی شیعه اند.
این حرکت علمی که خاستگاهش فرهنگ اسلامی و مکتب اهل بیت علیهم السلام بوده با اقدام های امام هادی علیه السلام و تشویق و ترغیب و حمایت امام حسن عسکری علیه السلام، تحکیم و توسعه یافت و در دوره های بعد به یک نهضت گسترده و پر شتاب تبدیل شد و جهان اسلام خوشه چین خرمن معارف و فرهنگ و علوم مختلف از مائده ماندگار کتاب های پر‌خیر و برکت این نهضت شد.
درود خداوند بر ارواح بلند این میراث داران و مولفان بزرگ فرهنگ و دانایی بویژه مفسر و مولف بزرگ و عارف وارسته و عالم ربانی علامه سید محمد حسین طباطبایی !
هفته کتاب بر همه اهل قلم و تألیف و کتاب و ناشران و نویسندگان مبارک باشد!
◇حمید احمدی
۲۳آبان مشهد مقدس