اربعین حالا دیگر یک مراسم ساده عزاداری و یا گرامیداشت نیست. اربعین به استناد آمارها، بزرگترین همایش انسانی در جهان است که رنگ و بوی معنوی و دینی دارد و جهان چشم به آن دوخته است.
یک گردهمایی عظیم است با آداب و سنت ها و خاطراتش که در آن تا 20 میلیون مسلمان در کربلا، شهر کوچک جنوب منطقه مرکزی عراق تجمع می کنند و جالب اینکه برای این اجتماع عظیم ، صدها کیلومتر راه را پیاده می آیند، درحالی که نه باری دارند و نه بنه ای.
با حجت الاسلام اباذری رایزن فرهنگی ایران در عراق ، درباره اربعین گفت وگویی کردیم با نگاهی جدید که شاید بخش هایی از جزییات چنین مباحثی را بتوان نو دانست.
چرایی، تاریخچه، بنیانگذاران و پیام اربعین، این بزرگترین همایش انسانی جهان تا بایدها و نبایدها در برگزاری این مراسم ، از جمله موضوعاتی بود که به آن پرداخته شد.
** چرا اربعین؟
چرا اربعین؟ این یک سوال است که احتمالا خیلی ها از خود می پرسند. مثلا چرا عاشورا نه ؟ و یا چرا ایام دیگر نه؟ چرا باید برویم، آن هم پیاده برویم و با یک دنیا سختی و مشقت و دردسر؛ آن هم در غوغای عملیات تروریستی و کشتارهای بی رحمانه گروههای تکفیری مانند داعش؟
اباذری با طرح این پرسش ها می گوید: زیارت بندگان خاص و عزیز الهی، صحنه ای است که خداوند برای بشریت ترسیم کرده است و در میان بندگانش ، پیامبران و ائمه و اولیایی را قرار داده تا الگوی بشریت باشند ؛ انسان هایی که در تمام تاریخ بهتر از آنها را نداریم.
خداوند دوست دارد که مقام ها و بارگاههای این مقربان الهی را زیارت کنیم. این زیارت خواست و به اراده خداوند است و خود می خواهد که مقام ها و بارگاهها و یادشان که والاترین تصویر اطاعت و جهاد و فداکاری در راه خدا را ترسیم کرده اند، احیا شده و به یادگار بماند و مردم با زیارت اولیای الهی به خدا نزدیکتر شوند.
بنابر این، زیارت و بویژه زیارت اربعین ، بطور مستقیم اتصال الهی دارد ، یک حرکت الهی است و حرکت آن نیز به سوی اوست.
** تاریخچه و پیشینه زیارت اربعین
برای خیلی ها علامت سوال است که مراسم اربعین از کی و چگونه و توسط چه کسانی مرسوم شده و در گذشته چگونه برگزار می شد؟ حقیقت امر این است که در منابع تاریخی پیشینه چندانی درباره برگزاری مراسم چهلم یا چهلمین روز درگذشت اموات دیده نمی شود. البته مراسمی از نوع اربعین را بطور قطع می توان ، اولین در تاریخ بشر دانست.
اباذری در این خصوص می گوید: 20 صفر 61 هجری ، 40 روز بعد از واقعه عاشورا ، اولین اربعین تاریخ شکل گرفت. طبق نظر شیخ طوسی و شیخ مفید ، اربعین زمان بازگشت اهل بیت از دمشق به مدینه است. بنابر نقل این دو ، اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی برجسته پیامبر(ص) به عنوان اولین زائر یا از اولین زائران در این روز وارد کربلا شد و زیارت اربعین را به جا آورد و منابع او را موسس و آغاز کننده این سنت دانسته اند.
زیارت اربعین خاص امام حسین (ع) است و در مورد هیچ امامی اعمال نمی شود و حتی قبل از واقعه عاشورا ، موضوع چهلم یا اربعین موضوعیتی نداشته است.
** احیاگران اربعین
محققان تاریخ عاشورا اعتقاد دارند که احیاگران اصلی زیارت اربعین امام حسین (ع) خود اهل بیت بوده اند. اباذری در این خصوص به دو عامل 'زیارت نامه اربعین' از امام صادق (ع) و روایتی از امام حسن عسکری(ع) در بیان اهمیت زیارت اربعین اشاره می کند که زیارت اربعین یکی از پنج علائم مربوط به مومن است.
به این ترتیب باید گفت که زیارت اربعین امام حسین(ع) را ائمه اطهار (ع) احیا کرده اند و به گفته اباذری، با توجه به اینکه نگاه شیعه به سیره عملی ائمه است، بنابراین ، زیارت اربعین به یک سنت و یک روند هرساله تبدیل شده است.
** چرا پیاده؟
دلایلی برای طی کردن مسیر کربلا در عراق به صورت پیاده شنیده می شود که البته نمی توان آنها را قطعی تلقی کرد. به عنوان مثال از خیلی از عراقی ها شنیدم که این پیاده روی به یاد و احترام بانوی مقاوم و صبور تاریخ حضرت زینب (س) است که از کربلا به شام و از آنجا به مدینه متحمل سختی پیمودن آن راه شده است.
حتی برخی ها را اعتقاد بر این است که کاروان اسرا هنگام بازگشت از شام به مدینه روز اربعین به کربلا رسیده است که این هم سندیت زیادی ندارد. اباذری در خصوص پیشینه پیاده روی می گوید این راه برای زیارت اربعین همواره تاریخ از همان اولین اربعین که شیخ انصاری خود را به مدفن امام حسین(ع) رساند، راهی پر خطر بوده است و زائران مجبور بوده اند از راههای فرعی و بعضا مخفیانه خود را به کربلا برسانند.
مردم مجبور بودند از فرعی ها و از مزارع و نخلستان ها عبور کنند و حتی درزمان صدام معروف است که مردم در نخلستان ها با بستن طناب به نخل ها ، مسیر عبور را مشخص می کردند تا زائر گم نشود و غذا و آب و لوازم ضرورتی را بر روی نخل ها آویزان می کردند تا زائران هنگام عبور از آن استفاده کنند.
وی می گوید هنوز قدیمی هایی که زمان های دور را به یاد دارند، از این خاطره ها تعریف می کنند که نمی توانستند از جاده های اصلی به کربلا بروند، چرا که دستگیری ، زندان و شکنجه درپی داشت.
زائران دست خالی و بدون هیچ وسیله ای پیاده مسیرها را طی می کردند و اگر هنگام عبور از روستا مورد سوال نیروهای امنیتی قرار می گرفتند، می گفتند برای دیدار با فامیل به روستا آمده اند و جالب اینکه روستاییان هم تایید می کردند و حالا نیز این سنت پیاده روی مانده است.
ظهیر یکی از اهالی کربلا می گفت، در زمان صدام با خانواده در نجف زندگی می کرد و پدر هر ساله خانواده را برای زیارت اربعین به کربلا می آورد. آنها سوار بر وانت بارهای قدیمی و یا سایر وسایل نقلیه تا منطقه ای موسوم به 'خان نصف' یا همان نصف راه در 40 کیلومتری راه نجف کربلا می آمدند و آنجا پیاده شده و از مسیرهای فرعی به سمت کربلا حرکت می کردند.
ظهیر آن روزها نمی دانست که چرا از مسیرهای فرعی و از مزارع و نخلستان ها به کربلا می روند.
در خصوص پیاده طی کردن مسیر تا کربلا، برداشت های دیگری هم هست؛ مثلا اینکه تحمل سختی در راه زیارت سالار شهیدان، ارج و ارزش والاتری دارد. یا اینکه برخی نذر می کردند که این مسیر را پیاده بروند و صدالبته همه این بهانه ها، مفهومی جز بهانه ابراز عشق به حسین (ع) نداشته و ندارد.
** امسال؛ اربعینی متفاوت
امسال ملت عراق و شیعیان جهان در حالی به زیارت اربعین می روند که گروه تکفیری – تروریستی داعش با اعمالی چون اعدام های جمعی، بریدن سر اسرا و کشته شدگان، قطعه قطعه کردن انسان های بی گناه، هتک حرمت به زنان و بردنشان به بازار برده فروشی و نیز حمله به ادیان و مذاهب دیگر ، چهره ای مشوش از اسلام را برای جهان به تصویر کشیده است.
اربعین بهترین صحنه و بهترین فرصت است تا چهره ای متفاوت از آنچه داعش و تکفیری ها از اسلام به تصویر کشیده اند، نشان داده شود؛ اسلام واقعی و رحمانی.
اباذری در خصوص صدمات و لطمه هایی که به دین و اعتقادات مردم و نگاه جهان غیر اسلامی به اسلام توسط داعش زده شده، می گوید: داعش نه تنها دست به کشتارهای فجیع و جنایات ضد بشری زده ، بلکه رحم و مروت و انسانیت را کشته و جای آن خشونت را وارد دین کرده است.
او به این نکته اشاره کرد که اربعین امسال تفاوت هایی با اربعین سالهای قبل دارد و مهمترین مسوولیت ما در اربعین جاری رساندن پیام واقعی اسلام به جهانیان و بازسازی صدماتی است که داعش طی این مدت به چهره اسلام واقعی وارد کرده است.
رایزن فرهنگی ایران، تاکید دارد که در اربعین امسال باید ضریب هوشیاری مردم را بالا ببریم و با ترویج محبت، صلح و دوستی ، عطوفت و مهربانی، اربعین را به رخ جهانیان بکشیم.
وی معتقد است، به بهترین شکل باید با امام حسین(ع) تجدید بیعت کنیم ؛ با پای پیاده و دست های خالی ؛ صحنه اربعین را صحنه ای فرهنگی و تبلیغ بدانیم و آن را میعادگاهی جهانی کنیم که اهداف جامعه اسلامی را بر مبنای جهاد ، مقاومت و عدم پذیرش سلطه تفسیر می کند.
اباذری همچنین تاکید دارد که با توجه به شرایط امسال که در آن تکفیری ها تا توانسته اند به ریشه دین اسلام ضربه زده اند، باید به عنوان یک فرصت مغتنم برای رساندن پیام های مکتب عاشورا و درس های اسلام استفاده کنیم و عاشورا را جهانی تر کنیم.
** پیام اربعین
اربعین در متن خود پیام هایی دارد که شاید هنوز خیلی هایش رمز گشایی نشده باشد، چه اینکه یک حرکت محدود صدها ساله، امروز به یک تجمع عظیم تبدیل شده است و دنیا را از عظمت خود در بهت فرو برده است.
زیارت اربعین چه دارد که میلیون ها نفر مسافت هایی تا 400 الی 600 کیلومتر را بدون کمترین امکانات پیاده طی می کنند تا در این روز در کربلا باشند؟ چه نیرویی است که آدم هایی را با دیدگاههای مختلف به زندگی، وا می دارد در این روز پول خرج کنند، مجانی کار کنند و یا خیابان های کربلا و اطراف حرم را نظافت کنند؟
رایزن فرهنگی ایران در عراق ، اربعین را یک پدیده الهی ، دینی و فرهنگی توصیف کرده و می گوید، اربعین استمرار قیام امام حسین (ع) و ادامه حرکت عاشوراست. این حرکت عظیم در تداوم قیام امام حسین نقش داشته و هنوز هم نقش دارد ، بطوری که پیام هایش را در زیارت اربعین می بینیم که 'امام حسین (ع) هرچه داشت برای رهایی مردم از جهالت و گمراهی تقدیم کرد' و این هدف امام بود.
وی ادامه می دهد، در بخش دیگری از زیارت اربعین می خوانیم که 'خدایا شاهد باش با دوستان تو دوست و با دشمنانت دشمن هستیم'، پس بنابراین اربعین هم پیمانی با جهاد و شهادت و خاندان اهل بیت (ع) است.
اکنون همه نگاهها به اربعین دوخته شده است. باید تلاش کنیم تا ندای 'هیهات منه الذله ' را در دنیا نهادینه کنیم، از همین رو لازم است در این گردهمایی 15 -20 میلیونی خصلت ها و صفات اسلامی و انسانی را به نحو مطلوب رعایت کرده و در سبقت گرفتن بر ایثار و از خودگذشتگی در مسایل کلی و جزیی و در خدمت رسانی به هم نوع تلاش کنیم.
... و سرانجام نگرانی هایی نیز وجود دارد؛ از اینکه زیارت اربعین شعاری و صرفا نمایشی شود و از محتوا خالی بماند که این مسوولیت و نقش و مسوولیت علما و روحانیت شیعه را دو چندان می کند و اباذری هم اعتقاد دارد که زیارت اربعین را باید به عنوان باشکوه ترین تجمع انسانی و دینی جهان ببینیم، بنابراین رعایت صفات ممدوح دینی و مذهبی و حسینی از ابتدا تا انتهای زیارت اربعین باید جاری باشد و اجازه ندهیم ، احساسی شود.
** چگونه بهره بگیریم؟ اربعین یک فرصت طلایی
اربعین یک فرصت استثنایی است برای مسلمانان؛ مسلمانانی که در جهان پر از چالش های اجتماعی و اخلاقی و نابرابری رسانه ای، در معرض هجوم بی وقفه قرار دارند.
از اباذری می پرسیم، چگونه می شود از این فرصت های استفاده کرد؟ او می گوید: نسل امروز در زمان اهل بیت و حضور امام معصوم (ع) شکل نمی گیرد و تربیت نمی شود و با ائمه اطهار نیز بیش از هزار سال فاصله زمانی داریم. دسترسی به امام زمان نیز شرایطی دارد ، پس الان چه باید کرد؟
او خود پاسخ می دهد: فضاهایی مانند اربعین برای ما یک فرصت استثنایی برای خودسازی، تربیت و پرورش روح و اساسا یک فرصت طلایی در حوزه های تربیتی است و فضایی ایجاد می کند شبیه به فضایی در محضر ائمه .
زیارت اربعین برای ما مسلمانان سرمایه ای گرانبهاست ، چرا که در طول تاریخ بسیار انسان هایی پا در این راه گذاشته و برایش جان و مال داده و دستهاشان بریده شده است و اکنون امانتی است در دست ما که باید از آن محافظت کنیم.
اباذری رعایت اصول و واجباتی چون نماز و حجاب و رعایت محرمات ، بپاداشتن ارزش هایی چون ادب، احترام به یکدیگر، بردباری ، کمک به دیگران ، ایثار ، محبت و اصلاح نفس که با رعایت آن هرگام از این مسیر به معنای تربیت و خودسازی است و آثار آن را در سطوح جامعه خواهیم دید.
اباذری تاکید دارد که اگر بخواهیم زیارت ما مورد پذیرش خداوند واقع شود، اخلاص باید بالاتر باشد و هرچه اخلاص بالاتر بود ، آثار و برکاتش بیشتر خواهد شد.
اربعین زیارت خداست و از جاده یا حسین می گذرد ، نوعی عبادت است ؛ عبادتی پاک و مقدس.
منبع: ایرنا