دکترین معنویت اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، پیش‌نشست کنگره «زیارت، معنویت و اخلاق بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب» ۱۹ بهمن‌ماه با سخنرانی آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، حجت‌الاسلام والمسلمین نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت، حجت‌الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم دولابی، عضو مجلس خبرگان رهبری، حجت‌الاسلام والمسلمین گنابادی‌نژاد، معاون تبلیغات آستان مقدس رضوی و حجت‌الاسلام والمسلمین عادل، معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.
در این پیش‌نشست که به صورت وبینار از طریق شبکه abarat.tv پخش شد، آیت‌الله اعرافی به تشریح «دکترین معنویت در نگاه اسلام یا با رویکرد اسلامی» پرداخت و گفت: معنویت و احساس تعلق به عالم قدس و فراتر رفتن از گرایش‌های مادی و عواطف مادی یک پدیده دیرپا در تاریخ بشری است؛ پدیده‌ای که در ادیان تعین و تشخص پیدا کرده و مورد توجه قرار گرفته است.
وی ادامه داد: معنویت‌های گوناگونی داریم که دارای طیف بسیار متنوع و متکثری است و از معنویت‌های دنیایی و نزدیک به عالم ماده شروع می‌شود تا معنویت‌های سکولار، ساختگی و دست‌ساز بشر، معنویت‌های انحرافی و معنویت‌های بسیار عالی دینی و متعالی عرفانی که در برخی از ادیان و مذاهب تجلی کرده است.
آیت‌الله اعرافی افزود: علاوه بر اینکه بر آن وجه معنویت که در دایره‌های گوناگون متصور است، احترام قائل هستیم، اما معنویت اسلامی را دارای مشخصات، مؤلفه‌ها و مختصاتی می‌دانیم که آن را از معنویت‌های نوظهور و معنویت‌هایی که در ادیان شرقی است و حتی از معنویت‌هایی که در ادیان دیگر ابراهیمی است، متفاوت می‌دانیم و حتی اوج این معنویت و نظریه را در نگاه معارف الهی و اهل بیت و انقلاب اسلامی متجلی می‌دانیم.
وی معنویت را دارای وجه مشترک بشری و انسانی ارزیابی کرد که کمتر مکتب، فقه، جامعه و فرد بشری است که رگه‌ای از معنویت در او نباشد یا توجهی به معنویت نداشته باشد و گفت: در مرحله بعد، معنویت در ادیان جلوه‌گری خاصی دارد؛ در مرحله سوم معنویت در ادیان الهی و ابراهیمی و توحیدی تشخص‌های بیشتری یافته است و در ادامه معنویت را در اسلام بارزتر و برجسته‌تر می‌دانیم، به ویژه معنویت در رویکرد معارف اهل بیت(ع).
معنویت دومین محور در توصیه‌های بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه معنویت دومین محور در توصیه‌های بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است، درخصوص ویژگی‌ها و مختصات آن که همان دکترین معنویت اسلامی است، گفت: معنویت اسلامی علاوه بر اینکه احساسی، عاطفی و شورانگیز است و با عواطف و عقل و شور بشری در می‌آمیزد و آن را بر می‌انگیزد، دارای پایه‌ها، مبانی و بنیان‌های عقلانی، فکری و معرفتی است.
معنویت اسلامی محصور در دایره بسته شخص و درون آدمی نیست
آیت‌الله اعرافی ادامه داد: معنویت اسلامی یک معنویت انتخابی عاطفی و احساسی محض نیست، بلکه معنویتی است که بر پایه‌های تفکر فلسفه اسلامی و عقلانیت منطق استوار شده است. به این دلیل ویژگی دوم معنویت اسلامی این است که محصور در دایره بسته شخص و درون آدمی نیست، بلکه این معنویت اتصالی میان انسان و حقایقی ماوراء عالم ماده است که عبارت از خدا و انوار الهی و بسیاری از تجلیات عالم غیب است؛ بنابراین معنویت یک اتصال درون و بیرون واقعی است. پس معنویت اسلامی خیالی نیست، بلکه واقعی است که به عنوان یک امر مضاف، طرف اضافه دارد و تعلق با جهان بیرون که فرامادی است، در آن ملحوظ است.
وی سومین ویژگی معنویت اسلامی را قلبی، دارای آیین رفتاری و شعائر دانست و گفت: معنویت اسلامی در قالب عبادت، زیارت، دعا و مناجات جلوه‌گر می‌شود؛ ما دارای یک مجموعه و منظومه‌ای از روش‌ها و شیوه‌ها و قالب‌هایی در اندیشه معنویت اسلامی هستیم که روح معنویت با این قالب‌ها در آمیخته است؛ معنویت خشکی نیست که در درون باشد و هیچ اتصالی با قالب‌های شعائر و رفتاری و آیینی نداشته باشد، بلکه با آن‌ها در تعامل است؛ بر خلاف برخی معنویت‌های نوظهور و دروغین که بسته در یک محدوده قلبی درونی هست.
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: ما در این قسمت، در اسلام عبادات، واجبات، مستحبات و قالب‌های دعا و زیارت و مناجات را داریم که همه جلوه‌ها و ساحت‌های تجلی آن حس درونی و معنویت و عواطف معنوی است.
آیت‌الله اعرافی چهارمین ویژگی دکترین معنویت اسلامی را ارتباط آن با فقه و منظومه شریعت ارزیابی کرد و گفت: از این جهت است که معنویت اسلامی شریعت‌گرا یا شریعت‌پذیر و مرتبط با شریعت و منظومه‌های قوانین و مقررات فقهی است و به عبارت دیگر معنویت اسلامی امتداد سبک زندگی و رفتارهای فردی، خانوادگی و اجتماعی دارد.
وی ادامه داد: ما معنویت در نگاه اسلامی را یک بسته گسیخته از منظومه حیات اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی بشر نمی‌دانیم؛ بلکه می‌گوییم این معنویت جان‌مایه و درون‌مایه‌ای است که بر ساحت‌های دیگر این شخصیت هم اثر می‌گذارد؛ به عبارت دیگر معنویت اسلامی ضمن اینکه یک ساحت در شاکله شخصیت به شمار می‌آید، در عین حال این معنویت در ساحت‌های دیگر هم سایه افکنده است و با آن‌ها هم درگیر می‌شود و به آن‌ها رنگ می‌دهد و چهره آن‌ها را تغییر می‌دهد.
نمود معنویت در صلح و جنگ علی(ع)
مدیر حوزه‌های علمیه در توصیف چهره یک انسان معنوی در جامعه اسلامی گفت: معنویت او در صلح او و جنگ او، در سفر و حذر او، خانه و بیرون خانه او، در نهانخانه قلب و سیمای او، در اعمال جوارحی و درونی و افعال جوارحی او و سبک زندگی و تعاملات او پرتو می‌افکند؛ این معنویتی جامع و فراگیر است که در منطق اسلامی وجود دارد.
وی افزود: معنویت از این جهت با اخلاق و سبک زندگی و ساحت‌های مختلف بشر در ارتباط است؛ این معنویت اسلامی است؛ معنویت اسلامی یک پدیده در کنار بقیه معارف اسلام نیست، بلکه زنجیره‌ای را تشکیل می‌دهد و روح و مغزی می‌شود که در ابعاد مختلف خود را نشان می‌دهد؛ این تئوری را در شخصیت‌های مختلف اسلامی متجلی می‌بینیم.
آیت‌الله اعرافی گفت: امیرالمؤمنین(ع) یک شخصیت معنوی در اوج حس معنوی و عرفانی است؛ اما این حس معنوی و عرفانی امیر المؤمنین(ع) در جنگ و صلح، محراب، خانه، تربیت خانوادگی، امامت و رهبری، زعامت، هدایت، در دستگیری نسبت به خلق و در خلوت نیمه‌شب او سایه افکنده است. این معنویت جامع و البته بسیار عمیق و دقیق و جذاب اسلامی است.
مدیر حوزه‌های علمیه یکی از جلوه‌های بزرگ معنویت اسلامی را زیارت دانست و توضیح داد: زیارت در حقیقت یک نماد بارز، یک پرچم برافراشته برای معنویت اسلامی است؛ زیارت در اسلام مقوله‌ای است که در آن تکوین همه ابعاد معنویت نهفته است؛ زائر آنگاه که خود را در آبشار زیارت قرار می‌دهد و خود را در سایه‌سار آن نگاه امام و پیامبر قرار می‌دهد، وارد جهانی نو، معنوی، عرفانی و نورانی می‌شود.
زیارت فقط عرض سلام نیست، پیوند عمیق قلبی با اولیا است
آیت‌الله اعرافی ادامه داد: از این جهت است که زیارت ما، زیارت عرض سلام و تمام نیست؛ بلکه در این عرض سلام، برقراری یک پیوند عمیق و وفیق قلبی با اولیای الهی است؛ در این عرض سلام، عرضه خویشتن بر امام و مزور است؛ بازنگری درون است؛ بازسازی خویشتن است؛ تمرین معارف الهی است؛ این حقیقت ناب زیارت است که در اسلام وجود دارد که به ویژه در اندیشه اهل بیت تجلی پیدا کرده است.
وی دایرةالمعارف زیارت تشیع را حاوی تمام همه معارف کلامی، اخلاقی، فقهی و اندیشه اسلامی دانست و گفت: زیارت جامعه، زیارت امین‌الله و انواع زیارت‌های دیگر چه جهانی دارد، مانند دعاهای ما است؛ بنابراین زیارت یک منظومه و مجموعه است که بن‌مایه آن معنویت اسلامی است و آن چند مشخصه را دارد.
مدیر حوزه‌های علمیه از تحلیل معنویت و زیارت عبور کرد و درباره گام دوم انقلاب اسلامی گفت: این بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، بیانیه بلندی است که از چهل سال پیشین انقلاب یک تصویر جامع ارائه می‌دهد و یک نگاهی بلند به آینده انقلاب اسلامی است. بعد از همه گزارش‌ها و تحلیل‌های دقیق، به توصیه‌های پایانی می‌رسد که در آن هفت توصیه، دومین توصیه اخلاق و معنویت می‌شود؛ همانطور که در بند آخر سبک زندگی آمده است.
آیت‌الله اعرافی تصریح کرد: اگر کسی این بیانیه را تحلیل کند، آن دکترین معنویت اسلامی را با همه ویژگی‌هایی که عرض کردم، مشاهده می‌کند. در قسمت معنویت و اخلاق این بیانیه چند نکته قابل توجه است؛ یکی اینکه معنویت و اخلاق اگر چه یک بند در کنار بندهای دیگر است، اما روحی است که بر بقیه هم سایه می‌افکند.
معنویت اجتماعی و سیاسی در بیانیه گام دوم انقلاب
وی درباره نکته دومی که می‌توان از بحث معنویت در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی استفاده کرد، ابراز داشت: در توصیه دوم بیانیه گام دوم، معنویت سکولار نیست، بلکه معنویت اجتماعی و سیاسی است و سوم اینکه حاکمیت دینی در برابر این معنویت برایش چند تکلیف تعیین شده است؛ یک حاکمیت اخلاقی، ارزشی و دینی در برابر معنویت و اخلاق چند وظیفه دارد.
مدیر حوزه‌های علمیه در تشریح این وظایف گفت: باور داشته باشد در قبال معنویت و اخلاق وظیفه دارد؛ دولت اسلامی، دولت رفاه و سعادت و پیشرفت و ترقی و علم و دانش و فناوری‌ها هست، اما فقط این‌ها نیست؛ دولت فرهنگ، اخلاق، معنویت و حاکمیت ارزش‌ها هم هست؛ دوم اینکه به این وظیفه آگاه باشد؛ سوم اینکه در برابر این وظیفه فرهنگی و اخلاقی متعهد باشد، چهارم اینکه در حدودی اقدام کننده و فعال باشد و پنجم اینکه در دایره وسیع‌تری بسترساز، زمینه‌ساز برای ظهور و بروز ارزش‌های اخلاقی و معنوی باشد و فضا را برای فعالیت مردمی در این زمینه فراهم کند و سیاستگذار و تدبیرکننده یک حرکت معنوی و اخلاقی باشد؛ و البته دائم به ارزش‌های جدید و شیوه‌های جذاب توجه کند.
آیت‌الله اعرافی در بیان نکته دیگری درباره معنویت که می‌توان از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی برداشت کرد، اظهار کرد: انقلاب اسلامی دکترینی در معنویت و اخلاق آورده است که در نقطه مقابل اخلاق‌ستیزی فرهنگ‌های استکباری غربی است که باید به آن هم به صورت کامل توجه کرد.
وی در پایان گفت: امیدواریم این نشست بتواند در این مسیر یار و همراه نسل جوان و جامعه ما باشد.